რონდელის ბლოგი

ბელარუსის გასვლა აღმოსავლეთ პარტნიორობიდან - რა იქნება შემდგომ?

2021 / 08 / 10

ნინო ჩანადირი, საერთაშორისო ურთიერთობების მაგისტრი, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

მალე ერთი წელი შესრულდება ბელარუსის ბოლო საპრეზიდენტო არჩევნებიდან. ბევრი მიიჩნევს, რომ არჩევნები გაყალბდა პრეზიდენტ ლუკაშენკოს სასარგებლოდ, რასაც მასობრივი პროტესტი მოჰყვა. მიუხედავად ამისა, ლუკაშენკოს რეჟიმმა მოახერხა ძალაუფლების შენარჩუნება. ბოლო წლის განმავლობაში ურთიერთობა ევროკავშირსა და ლუკაშენკოს რეჟიმს შორის საკმაოდ დაიძაბა, თუმცა განსაკუთრებით გამწვავდა 2021 წლის მაისში, როდესაც მინსკმა განკარგულება გასცა ბელარუსის ავიასივრცის გადაკვეთისას დაესვათ Ryanair-ის თვითმფრინავი და დააკავეს დისიდენტი ჟურნალისტი რომან პრატასევიჩი. თვითმფრინავის იძულებით დასმა დაგმეს ევროკავშირსა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში. ევროკავშირმა ბელარუსს ეკონომიკური სანქციები დაუწესა, რაც უფრო ექსპორტს და ფინანსების ხელმისაწვდომობას შეეხო. ასეთი სანქციები შეიძლება უფრო პრობლემატური აღმოჩნდეს რეჟიმისთვის, ვიდრე ბელარუსის ოფიციალური პირების შავი სიების შექმნა, რაც წინათ რეჟიმის ქცევაზე ნაკლებად მოქმედებდა.

სანქციებზე პასუხად, 28 ივნისს ბელარუსის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ განაცხადა, რომ მინსკმა კონსულტაციებისთვის გაიწვია თავისი მუდმივი წარმომადგენელი ევროკავშირში. დამატებით, სამინისტრომ განაცხადა, რომ ბელარუსი აჩერებს მონაწილეობას აღმოსავლეთ პარტნიორობის პროგრამაში, რომელიც 2009 წელს დაიწყო ევროკავშირსა და მის აღმოსავლეთ მეზობლებს - ბელარუსს, უკრაინას, მოლდოვას, საქართველოს, სომხეთს და აზერბაიჯანს შორის კავშირების განსამტკიცებლად. ევროპული საბჭოს პრეზიდენტმა შარლ მიშელმა გადაწყვეტილება შეაფასა, როგორც ბელარუსის „კიდევ ერთი ნაბიჯი უკან“ და დაამატა, რომ ეს გავლენას იქონიებს ბელარუს ხალხზე - შემცირდება ის შესაძლებლობები, რაც თანამშრომლობას მოაქვს.

აღმოსავლეთ პარტნიორობის პროგრამის მნიშვნელობა ბელარუსისთვის

მიუხედავად იმისა, რომ ბელარუსი 2009 წელს აღმოსავლეთ პარტნიორობის წევრი გახდა, პროგრამაში მისი მონაწილეობის დონე მნიშვნელოვნად იყო დამოკიდებული ევროკავშირი-ბელარუსის ურთიერთობებზე, რომელიც პერიოდულად უარესდებოდა. 2010 წელს ევროკავშირმა ბელარუსს სანქციები დაუწესა, რაც მოიცავდა მოგზაურობის აკრძალვას და ფინანსების გაყინვას ლუკაშენკოს რეჟიმის სათავეში მყოფთათვის საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ, რომელსაც პროტესტი და ძალადობრივი დარბევები მოჰყვა. 2015 წელს სანქციები შემსუბუქდა, უმეტესწილად მშვიდობიანი საპრეზიდენტო არჩევნების გამო და მინსკის როლისთვის უკრაინასა და რუსეთს შორის სამშვიდობო მოლაპარაკებებში.

მიუხედავად ფაქტისა, რომ ადამიანის უფლებების საკითხი ორმხრივ ურთიერთობებში ყოველთვის რჩებოდა პრობლემურ საკითხად, ევროკავშირის ზოგადი მიდგომა უფრო ემხრობოდა მინსკთან დიალოგს, ვიდრე იზოლაციას. რთულმა ორმხრივმა ურთიერთობამ ბელარუსსა და ევროკავშირს შორის გამოიწვია ის, რომ ბელარუსის მონაწილეობა პროგრამაში და მისი წარმატება ნაკლებად ეფექტური იყო საქართველოსთან, მოლდოვასა და უკრაინასთან შედარებით. თუმცა, აღმოსავლეთ პარტნიორობის პროგრამაში ჩართულობამ ბელარუსს მაინც მოუტანა გარკვეული სარგებელი. ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი ტექნიკური დახმარებაა, რომელსაც ევროკავშირი ეწევა პროგრამის ფარგლებში პარტნიორი ქვეყნების განვითარების და ეკონომიკური მდგრადობის გასაძლიერებლად. მიუხედავად იმისა, რომ ბელარუსი ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის ნაწილი არ არის, მან ევროკავშირთან ეკონომიკური თანამშრომლობით მაინც ისარგებლა, რაც მოიცავდა ათასობით კომპანიის დახმარებას დაფინანსებით და ახალ ბაზარზე ექსპორტის მხარდაჭერას.

დამატებით, ბელარუსის შემთხვევაში ყველაზე მნიშვნელოვანი როლი, რომელიც აღმოსავლეთ პარტნიორობის პროგრამას შეიძლებოდა ჰქონოდა, იყო სამოქალაქო საზოგადოების დახმარების და გაძლიერების შესაძლებლობა. აღნიშნული პროგრამა ხალხებს შორის კონტაქტის შესაძლებლობას იძლევა საგანმანათლებლო და პროფესიული გაცვლის გზით. ის ასევე შესაძლებლობას აძლევს სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებს ყურადღება გაამახვილონ აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში მნიშვნელოვან საკითხებზე. ბელარუსული სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებს, სხვა ორგანიზაციების მსგავსად აღმოსავლეთ პარტნიორობის წევრი ქვეყნებიდან, შესაძლებლობა ჰქონდათ გამოეყენებინათ აღმოსავლეთ პარტნიორობის სამოქალაქო საზოგადოების ფორუმი (EaP Civil Society Forum), რომელიც ცდილობს გააძლიეროს სამოქალაქო საზოგადოება რეგიონში და კარგი შესაძლებლობაა აღმოსავლეთ პარტნიორობის ფორმატში კონტაქტებისა და ინიციატივებისთვის.

2020 წლის შეხედულებათა კვლევის მიხედვით, ბელარუსი ხალხის უმრავლესობას დადებითი წარმოდგენა აქვს ევროკავშირზე და ბელარუსების ნახევარზე მეტი მიიჩნევს, რომ ევროკავშირთან ურთიერთობა კარგია. ევროკავშირის ოფიციალური პირები საკუთარ განცხადებებში ბელარუსის გადაწყვეტილებაზე აღმოსავლეთ პარტნიორობის პროგრამის დატოვებასთან დაკავშირებით სოლიდარობას უცხადებენ ბელარუს ხალხს და აღნიშნავენ, რომ ევროკავშირი გააგრძელებს მათ მხარდაჭერას.

რა შეიძლება შეიცვალოს აღმოსავლეთ პარტნიორობის პროგრამაში და რა ახალი შანსები არსებობს საქართველოსთვის?

აღმოსავლეთ პარტნიორობის წევრ ქვეყნებს, კონკრეტულად კი, საქართველოსა და უკრაინას მხარი არ დაუჭერიათ ბელარუსის გადაწყვეტილებისთვის, დაეტოვებინა პროგრამა. უკრაინის პოზიცია უფრო ხისტი იყო და ლუკაშენკოს გადაწყვეტილებას „ისტორიული შეცდომა“ უწოდა. საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრომ კი იმედი გამოთქვა, რომ ბელარუსი დაუბრუნდება ინიციატივას. ახლა, როდესაც პროგრამაში ცვლილებები უკვე მოხდა, საინტერესოა განვიხილოთ აღმოსავლეთ პარტნიორობის სავარაუდო მომავალი. რეგიონში მიმდინარე მოვლენები – რუსეთის გავლენის ზრდა კავკასიაში, პერიოდული დაძაბულობა უკრაინაში და მყიფე პოლიტიკური სიტუაცია საქართველოში - ნათლად აჩვენებს, რამდენად საჭიროა ევროკავშირის მხარდაჭერის გაზრდა აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში. ევროკავშირის მხრიდან მზაობა ჩართულობისთვის გამოიხატა საქართველოს შემთხვევაში, როდესაც მისი შუამავლობით დაიდო შეთანხმება ხელისუფლებასა და ოპოზიციურ პარტიებს შორის, რომლის მიზანია ქვეყანაში დაასრულოს კრიზისი, რომელიც 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ აღმოცენდა. კონკრეტულ საკითხებთან ერთად, შეთანხმებაში მთავარი აქცენტია მნიშვნელოვან რეფორმებზეც, რაც მიუთითებს, რომ ევროკავშირი მხარს უჭერს საქართველოს განაგრძოს დაახლოება დემოკრატიულ სტანდარტებთან.

ბელარუსის გადაწყვეტილებამ შესაძლოა უბიძგოს ევროკავშირს დამატებითი ნაბიჯებისკენ აღმოსავლეთ პარტნიორობის წევრი ქვეყნების მიმართულებით. საიდუმლო არასოდეს ყოფილა, რომ აღმოსავლეთ პარტნიორობის წევრ სამ ქვეყანას – საქართველოს, მოლდოვას და უკრაინას - უფრო მეტი ამბიცია აქვთ ევროპულ ინტეგრაციასთან დაკავშირებით და უფრო მეტი პროგრესიც ევროკავშირთან ორმხრივ ურთიერთობაში, ვიდრე ბელარუსს, სომხეთსა და აზერბაიჯანს. ზოგიერთი ანალიტიკოსის აზრით, მიმდინარე მოვლენებმა შესაძლოა აღმოსავლეთ პარტნიორობის წევრ სახელმწიფოებს შორის მიღწეული პროგრესის თვალსაზრისით დიფერენცირების საჭიროება გააჩინოს და ამან გამოიწვიოს ქვეყნების განსხვავებულ კატეგორიებში დაჯგუფება - ისინი, ვისაც მეტი წინსვლა აქვთ და ისინი - ვისაც ნაკლები. ეს არ არის პირველი შემთხვევა, როდესაც დიფერენცირების იდეაზეა ლაპარაკი. ფაქტი, რომ საქართველო, უკრაინა და მოლდოვა უკეთეს პოზიციაზე იმყოფებიან პროგრესის თვალსაზრისით, ევროკავშირშიც აღიარებულია და აღმოსავლეთ პარტნიორობის პროგრამაზე საუბრისას ზოგი აღნიშნავს კიდეც, რომ საჭიროა მოქნილი მიდგომა, რომელიც ქვეყნების ამ ჯგუფს წინსვლის სწრაფ საშუალებას მისცემს. ახალმა ვითარებამ შესაძლოა ამ იდეას იმპულსი მისცეს, რაც სამი ქვეყნისთვის კიდევ ერთი წინ გადადგმული ნაბიჯი იქნება ევროკავშირთან თანამშრომლობის გაღრმავებაში.

თემატური პოსტები

იხილეთ ყველა