რონდელის ბლოგი

ვაქცინის დიპლომატია - ახალი შესაძლებლობა გლობალური ავტორიტარული გავლენისთვის

2021 / 03 / 15

სოსო ძამუკაშვილი, კონტრიბუტორი პოლიტიკის ანალიტიკოსი, ცენტრალური და აღმოსავლეთი ევროპისმცოდნეობის სპეციალისტი, გლაზგოს უნივერსიტეტის მაგისტრანტი

კოვიდ-19-მა მსოფლიოს გარშემო, ჯამში, 2.5 მილიონზე მეტი ადამიანი იმსხვერპლა. მაშინ, როდესაც ვირუსი კვლავ ვრცელდება, ვაქცინები მსოფლიოს ყველაზე მოთხოვნადი პროდუქცია გახდა. Economist Intelligence Unit-ის (EIU) წინასწარი გამოთვლებით, განვითარებული ეკონომიკის მქონე ქვეყნებში ზრდასრული მოსახლეობის აცრა 2022 წლისთვის უნდა დამთავრდეს. ეს თარიღი მნიშვნელოვნად განსხვავდება დაბალი და საშუალოშემოსავლიანი ქვეყნებისათვის, რომლებშიც ვაქცინაციის პერიოდი, სავარაუდოდ, 2024 წლამდე გასტანს. აქედან გამომდინარე, გლობალური მასშტაბით ვაქცინაციასთან დაკავშირებით ქვეყნებს შორის არსებობს მკაფიო განსხვავება. დასავლეთის მიერ ვაქცინის ღარიბ ქვეყნებში მიწოდების მცდელობები, რომელიც ძირითადად დამოკიდებულია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (ჯანმო) მიერ შექმნილ „კოვაქსის“ პლატფორმაზე, განსაკუთრებული წარმატებით არ გამოირჩევა. სწორედ ამიტომ განაცხადა ორგანიზაციამ, რომ მსოფლიო „მორალურად კატასტროფული კრახის“ წინაშე დგას. ასეთ კრიტიკულ სიტუაციაში ავტორიტარული ქვეყნებისათვის, როგორებიცაა რუსეთი და ჩინეთი, ვაქცინის მიწოდებამ შექმნა ამ ქვეყნების გლობალური გავლენის გაზრდის შესაძლებლობა. მათ უკვე დაიწყეს ვაქცინების გამოყენება საკუთარი ავტორიტარული ინტერესებისა და რბილი ძალის გასაფართოებლად.

„ხელსაყრელ დროსა და ადგილზე“

რუსეთმა და ჩინეთმა საკუთარი რბილი ძალის გასაზრდელად ჯერ კიდევ 2020 წელს დაიწყეს ვირუსით დაზარალებული ქვეყნებისთვის დამცავი პირბადეებისა და აღჭურვილობის მიწოდება. დღეს კი ორივე ქვეყანამ ვაქცინის მიწოდება ე.წ. ტრანზაქციული მიდგომით დაიწყო. მათი მიზანია ტრადიციული პოლიტიკური ალიანსების გასაძლიერებლად და ახალი კავშირების დასამყარებლად ვაქცინის მიწოდებაზე ხელშეკრულებების დადება. ამასთანავე, დასავლური ვაქცინების წარმოებასთან დაკავშირებულმა პრობლემებმა ღარიბ ქვეყნებს უბიძგა დასახმარებლად მიემართათ მოსკოვისა და პეკინისათვის.

მცირეშემოსავლიანმა ქვეყნებმა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ დამტკიცებული დოზების მიღება სცადეს, რომლებიც ჯერჯერობით მხოლოდ დასავლეთში შექმნილი ვაქცინები - „ფაიცერი“ და „ასტრაზენეკაა“. თუმცა, რიგ ქვეყნებში დოზების მიწოდების შეყოვნებამ დიდი უკმაყოფილება გამოიწვია, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც უფრო მდიდარმა ქვეყნებმა საჭიროზე მეტი რაოდენობის დოზები შეუკვეთეს. დასავლურმა ქვეყნებმა გარკვეულწილად ვერ შეძლეს წარმატებით გაეგზავნათ საჭირო დოზები საზღვარგარეთ და ხშირად ქცეულან კრიტიკის საგნად „ვაქცინების ნაციონალიზმის“ ბრალდებით. მცირე ეკონომიკის ბევრი ქვეყანა მზადაა მიიღოს ის, რასაც მას სთავაზობენ აღმოსავლელი დონორები, რომლებიც „გაუმაძღარი დასავლური მდიდარი ქვეყნების“ მიმართ ჩამოყალიბებულ ნეგატიურ განწყობებს თავიანთ სასიკეთოდ იყენებენ და პოლიტიკური კეთილგანწყობის მოსაპოვებლად მზად არიან დახმარებისთვის. მაშასადამე, რუსეთმა და ჩინეთმა გამონახეს ხელსაყრელი მომენტი, რომ „განვითარებადი სამყაროს მფარველებად“ წარმოჩნდნენ და მსოფლიოს სხვადასხვა ნაწილში გრძელვადიანი გავლენა მოიპოვონ.

2020 წლის აგვისტოში რუსეთის განცხადებას, რომ ის გახდებოდა პირველი ქვეყანა, რომელიც შექმნიდა კოვიდის საწინააღმდეგო ვაქცინას, არასაკმარისი ტესტების გამო, მსოფლიო დიდი უნდობლობით შეხვდა. დღეს სიტუაცია იმდენადაა შეცვლილი, რომ ვაქცინაზე „სპუტნიკ 5“ ძალიან დიდი მოთხოვნაა. ბევრი იმასაც კი ეჭვობს, თუ რამდენად შეძლებს რუსეთი დაპირებული ვაქცინების მიწოდებას. აღსანიშნავია, რომ რუსეთმა და ჩინეთმა ჯერჯერობით თავიანთი მოსახლეობის მხოლოდ 5%-ზე ნაკლები აცრეს, მაშინ, როდესაც დიდმა ბრიტანეთმა უკვე მოსახლეობის 36%-ის ვაქცინაცია მოახერხა, აშშ-მ - 30%-ისა, გერმანიამ, საფრანგეთმა და ევროკავშირის სხვა ქვეყნებმა კი - 11%-ის. მიუხედავად ამისა, რუსეთი უკვე დათანხმდა დაახლოებით 400 მილიონი დოზის ექსპორტირებას და აპირებს ამ რიცხვის კიდევ 350 მილიონით გაზრდას. ჩინეთშიც საკმაოდ მსგავსი მონაცემებია (იხ. რუკა 1). მოსკოვთან ხელშეკრულების თაობაზე ქვეყნების საგარეო წარმომადგენლები ოპტიმისტურად არიან განწყობილი და „სპუტნიკ 5-ის“ მიმართ კრიტიკა ჯერჯერობით არ გაჟღერებულა.

რუკა 1. რუსული და ჩინური ვაქცინების დისტრიბუცია მსოფლიოში თებერვლის მეორე ნახევრისთვის (წყარო: The Guardian).

ვაქცინის დოზები „მეგობრების შესაძენად“

კრემლისთვის „სპუტნიკ 5“ გახდა რბილი ძალის მოსაპოვებელი „ოქროს მაღარო“. მოსკოვმა, ევროკავშირთან და აშშ-სთან ალექსეი ნავალნის დევნის გამო ურთიერთობების გაუარესების შემდეგ, საკუთარი ვაქცინების პოპულარიზება დაიწყო როგორც დასავლეთში, ისე სხვა ქვეყნებში. „სპუტნიკ 5-ის“ დასავლური ფარმაცევტული კომპანიების „საუკეთესო“ ალტერნატივად წარმოჩნდება. ევროკავშირის ზოგიერთმა ქვეყანამაც კი, როგორებიცაა უნგრეთი და სლოვაკეთი, დასავლური ვაქცინების შენელებული პროცესის გამო, რუსულ ვაქცინაზე გააკეთეს არჩევანი. სერბიამ კი, რუსული დოზების მიღების შემდეგ, მოსკოვთან „სპუტნიკ 5-ის“ საწარმოს ასაშენებლად ხელშეკრულება დადო. მეტიც, კრემლის სასიხარულოდ, რუსეთში ევროპელი დიპლომატები „სპუტნიკ 5-ით“ აიცრნენ. რუსეთიდან მილიონობით დოზას ელიან ასევე ლათინურ ამერიკაში, აფრიკაში, ყოფილ საბჭოთა კავშირის ქვეყნებსა და ახლო აღმოსავლეთში. უნგრეთში კვლავ ელოდებიან ვაქცინას და პოზიტიურად არიან განწყობილი. უნგრეთის პრემიერ-მინისტრმა ვიქტორ ორბანმა განაცხადა, რომ „რუსები თავიანთ დანაპირებს ასრულებენ“.

რუსეთი და ჩინეთი იმ პირველ ქვეყნებს შორის არიან, რომლებმაც დიპლომატიის გზით დაიწყეს განვითარებადი ქვეყნებისთვის ვაქცინების მიწოდება. მათი სამიზნე ძირითადად საკუთარი სამეზობლო და ბუნებრივი რესურსებით მდიდარი ან გეოპოლიტიკური მნიშვნელობის მქონე ქვეყნებია. მათი ვაქცინების დოზების მოლოდინშია მნიშვნელოვანი გეოპოლიტიკური და სავაჭრო მდებარეობის მქონე დაახლოებით 50 ქვეყანა, მსოფლიოს თითქმის ყველა კონტინენტზე, დაწყებული ბრაზილიიდან, დამთავრებული ინდონეზიით. აღსანიშნავია, რომ ჩინური „სინოფარმი“ და „სინოვაკი“ ასევე შევიდა ყოფილ საბჭოთა კავშირის ქვეყნებშიც, რამაც პარტნიორ რუსეთთან ერთგვარი კონკურენციაც კი წარმოშვა (იხ. რუკა 1).

რუსეთისა და ჩინეთის მიზანია ვაქცინების გამოყენება არსებული ურთიერთობების გასაუმჯობესებლად და ახალი კავშირების დასამყარებლად. ჩინეთს სურს საკუთარი სტატუსის გაუმჯობესება და შორეულ ქვეყნებთან ახალი კავშირების დამყარება, საკუთარი სატრანსპორტო, ინფრასტრუქტურული და საინვესტიციო მიზნებისთვის. ამასობაში, წარმატებული „ვაქცინის დიპლომატია“ რუსეთის მთავრობისთვის ახალი შესაძლებლობაა, რომ ქვეყანამ ტექნოლოგიურად და სამეცნიერო თვალსაზრისით ერთ-ერთი ყველაზე დაწინაურებული გლობალური ძალის სტატუსი მიიღოს. მოსკოვსა და პეკინს სურთ საფუძველი მოიმზადონ სხვადასხვა ქვეყანაში გრძელვადიანი ბერკეტების შესაქმნელად. მათი დახმარების მიმღებ სახელმწიფოებს მომავალში გაუჭირდებათ წინააღმდეგობა გაუწიონ საკუთარი კოვიდ „დონორების“ დიპლომატიურ წნეხს.

მაშინ, როდესაც ჩინეთმა დასავლური ვაქცინების წინააღმდეგ დეზინფორმაციული კამპანია წამოიწყო, საერთაშორისო რუსული მედია და კრემლის მომხრე სოციალური ქსელები ხშირად ავრცელებენ მოსკოვის საქებარ სიტყვებს და დასავლური ვაქცინების დისტრიბუციის სირთულეებს უსვამენ ხაზს. რუსული ვაქცინის ექსპორტს აქტიურად აშუქებს რუსული სახელმწიფო მედია. ის გარემოება, რომ რუსეთი ერთ-ერთია იმ ხუთ ქვეყანას შორის, რომლებმაც ვაქცინის შექმნა მოახერხეს, კრემლს საშუალებას აძლევს საკუთარი თავი ტექნოლოგიურად დაწინაურებულ სახელმწიფოდ წარმოაჩინოს.

სურათი 1. დიდ ბრიტანეთში რუსეთის საელჩოს მიერ ტვიტერზე გამოქვეყნებული რუსული ვაქცინისთვის მიძღვნილი პოსტი (წყარო: ტვიტერი)

ვაქცინის დოზების ახალი მოკავშირეების შესაძენად გამოყენება ახალი სტრატეგია არაა და მე-19 საუკუნიდან იღებს სათავეს, როდესაც იმპერიებმა საკუთარ კოლონიებში ყვავილის წინააღმდეგ ვაქცინაციის კამპანია წამოიწყეს. მაშინ, როდესაც რუსეთსა და ჩინეთს არ შეუძლიათ ვაქცინებზე საკუთარი საშინაო მოთხოვნის დაკმაყოფილება, განაგრძობენ მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში დოზების ექსპორტირებას. გამალებული „ვაქცინის დიპლომატიის“ პირობებში, დიდი კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას, თუ რამდენად შეძლებენ მოსკოვი და პეკინი მილიონობით დოზის მიწოდებას.

თემატური პოსტები

იხილეთ ყველა